خداشناسی در نهج البلاغه

در خطبه 1 نهج البلاغه می خوانیم

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَا یَبْلُغُ مِدْحَتَهُ الْقَائِلُونَ وَ لَا یُحْصِی نَعْمَاءَهُ الْعَادُّونَ وَ لَا یُؤَدِّی حَقَّهُ الْمُجْتَهِدُونَ الَّذِی لَا یُدْرِکُهُ بُعْدُ الْهِمَمِ وَ لَا یَنَالُهُ غَوْصُ الْفِطَنِ الَّذِی لَیْسَ لِصِفَتِهِ حَدٌّ مَحْدُودٌ وَ لَا نَعْتٌ مَوْجُودٌ وَ لَا وَقْتٌ مَعْدُودٌ وَ لَا أَجَلٌ مَمْدُودٌ فَطَرَ الْخَلَائِقَ بِقُدْرَتِهِ وَ نَشَرَ الرِّیَاحَ بِرَحْمَتِهِ وَ وَتَّدَ بِالصُّخُورِ مَیَدَانَ أَرْضِهِ:

ستایش خدایی را است که سخنوران از مدحش عاجزند و شمارشگران از شمردن نعمتهای ناتوان و تلاشگران از ادای حقش درمانده اند . خدایی که افکار ژرف اندیش ذات او را درک نمی کنند و غواصان ورزیده دریای علوم ناتوان از شناخت کنهش هستند ، کسی است که صفت اش مثل ذاتش نامحدود است ، و تعریف کاملی درباره اش نمی توان یافت ، خدایی که نه دارای وقت معین و نه داری اجل مشخصی است . مخلوقات را با قدرت خود آفرید ، و با رحمت خود بادها را به حرکت در آورد و به وسیله کوه ها اضطراب و لرزش زمین را به آرامش تبدیل کرد .

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَا یَبْلُغُ مِدْحَتَهُ الْقَائِلُونَ

همانگونه که  در سوره حمد می خوانیم خداوند می فرماید الحمد الله رب العالمین ، بنابر تفسیر گرانسگ المیزان ( ج 1 ص 19 ) ال در الحمد برای جنس بوده که به این معنا خواهد بود که هر حمدی مختص به خداست

مقدمتا عرض می کنم که اصولا مدح و ستایش در مقابل فعل وکاری است که شایستگی مدح را داشته باشد ، مثلا کسی که در موقع گرفتاری به داد انسان می رسد ، هنگام تشنگی یک لیوان به دست انسان می دهد ، حتی در جایی یک خودکار به انسان می دهد تا چیزی بنویسد علی الظاهر در عرف مردم همین کارهای ساده هم قابل ستایش زبانی حداقل هستند .

اما باید دانست همین کارهای بسیار ساده هم که شایسته ستایش هستند حمد اینها هم در واقع مربوط به خداوند است مثلا به عنوان نمونه وقتی کسی یک لیوان آب به شما می دهد ، در این یک فعل ساده ببینید چقدر نعمت خداوند خوابید ه :
اولا : آب را که آفریده ؟
دوما : مثلا لیوان که شیشه ای است ، چه کسی مواد این شیشه را در طبیعت قرار داده
سوما : چه کسی حس تشنگی را به انسان داده اگر این حس در انسان نبود ، ممکن بود انسان تشنه شود ، اما چون حس تشنگی نبوده به قسمت های مختلف بدن آسیب جدی برسد
رابعا : چه کسی دهان برای شما قرار داده که با آن آب را بیاشامید و
خامسا: ...

پس با دقت در یک عمل ساده مثل دادن یک لیوان به دست شما توسط شخصی ده ها نعمت خوابیده که همه اش مربوط به خداوند متعال است ،

حالا شما همه کارها و نعمت های دیگر را دقت کنی می بینی که همه آنها محفوف و پیچده به ده ها نعمت الهی است و از اینجاست که معلوم می شود واقعا الحمد لله رب العالمین ، حمد مخصوص خداوند است و دیگران در واقع هیچ کاره اند .

حال  با این مقدمه دوباره به متن نهج البلاغه بر می گردیم آنجا که حضرت می فرماید « الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَا یَبْلُغُ مِدْحَتَهُ الْقَائِلُونَ» ستایش خداوندی را است که سخنوران از ستایش و مدحش عاجزند ،
چگونه عاجز نباشند در حالی که هر شی و هر کسی را که می بینی هیچ از خود ندارد و هر چه دارد از خداوند متعال است از نعمت های بسیار ساده و پیش افتاده که به چشم نمی آید تا نعمت های عظیم مثل نعمت اصل وجود ، نعمت هدایت ، نعمت ولایت و نعمت رستگاری ...